- Foto©sprengenbergrunner2023
Vierde indruk
Terugkeerreis Bosnië 2023
25 jaar later komt er uiteindelijk een beetje erkenning van wat wij daar in de enclave hebben gedaan, of juist niet. We worden betrokken bij een onderzoek m.b.t. het welzijn van Dutchbat III veteranen. De uitkomst die daar uit voort vloeit betekend voor ons een symbolisch geld bedrag, het Ereteken voor Verdiensten in Brons en een terugkeerreis naar Bosnië. In de loop der jaren is ‘Srebrenica’ op de achtergrond verdwenen, om medio juli elk jaar weer tevoorschijn te komen. Het gebied, de moslim Enclave eens te bezoeken schemert in gedachten. Maar alleen en hoe en waar overnachten en zijn we wel welkom? Even is er twijfel als de reis me wordt aangeboden, maar ik ben Nederlander dus als het gratis is dan.
April 2023 is het zo ver. Ik heb een chaotische week en maak me druk om kleine zaken in de thuis en privé situatie. Eigenlijk was het toen in 1995 niet anders. Veteraan Peter vertelt over de geboorte van zijn kind terwijl hij in de enclave zat, het had een enorme inpakt. En nu heeft hij hiermee nog steeds een luisterend oor, van ons, van ‘de Moeders van Srebrenica’. Peter neemt ons mee aan de hand van zijn camouflage groene agenda ‘95 waarin hij een dagboek heeft bij gehouden. Hij tuurt er regelmatig in, wij motiveren hem om stukken voor te lezen. Soms wordt het emotioneel. De foto’s die hij ook bij zich heeft completeren zijn en ons verhaal. Als een soort speurtocht zoeken we naar plekken (observatie posten) van toen.
Het dagprogramma is overvol. Wat we ’s morgens hebben gedaan lijkt ’s middags al een dag geleden. Alsof 2 dagen in één zijn gepropt. We leggen bloemen bij het monument van Jeffrey Broere, bij het Memorial Cemetery Potočari en het monument voor Raviv van Rensen. Elke dag kom ik meer tot rust. Soms voelt het als een schoolreisje. Met 2 busjes flitsen we door Bosnië, onderweg vertelt begeleider Charlie over zijn ervaringen in dit gebied. Begeleider Marcel lijkt af en toe de Luit die ons tot de orde roept. Het programma in Sarajevo kan ons gestolen worden, wij willen zoveel mogelijk proeven van de Enclave, onze Enclave. De begraafplaats te Potočari is overweldigend, het is nauwelijks te vatten. Onze Compound, nu een museum indrukwekkend, met eervol mijn naam bij diegene die hieraan hebben meegewerkt (er hangen enkele z/w foto’s die destijds door mij gemaakt zijn). Er staan rijen bussen, dat geeft een surrealistisch beeld. Charlie maakt een foto van mij op een leeg grasveld, de plek waar mijn prefab stond. Ieder zoekt zijn eigen onderkomen. Michael kleurt op als hij zijn kamer binnen treedt, even is hij vol in de schijnwerpers.
Met de dag groeien we meer naar elkaar toe. Samen een wandeling door Tuzla, smullen van schepijs. Dag 4 lukt het me om de hardloopschoenen aan te trekken. Ontspannen loop ik hard door Sarajevo, de stad ontwaakt. Boven op de heuvelrug heb ik een mooi zicht en ben voor het ontbijt terug. We hebben een tweede gesprek met een andere groep vrouwen van Srebrenica. Het wordt ons teveel, met name als we ons weer moeten verdedigen. De locatie, een moestuin verzacht de bijeenkomst enigszins. Liever had ik uren geluisterd naar de verhalen van Veteraan Bart, Ilja Tino of Raymond. Raymond heeft een special rol omdat hij als enige redelijk de taal verstaat en zo voor ons een tolk rol heeft. Af en toe zien we hoe hij zich moet inhouden als de moeders met elkaar in gesprek zijn. We leren dat jaja eieren betekend. Tenslotte was er nog de knusse visherberg, het binnen roken, het Ridder fort Robinson.
Speciale dank aan het Veteranen Instituut NL, deelnemers; Michael, Bart, Tino, Peter, Ilja en Raymond; reisbegeleiders Charlie en Marcel en ondersteuning van Henny en Gerard.
Dutchbat III veteraan / deelnemer Jeroen Machielsen
April Srebrenica, Potočari, Sarajevo, Tuzla. Mei Nijverdal 2023
sprengenbergrunner 